فراتحلیل مطالعات خانواده در زمینۀ عوامل مقوّم و عوامل فرسایندۀ خانوادۀ ایرانی

خانواده، به‌منزلة اصلی‌ترین نهاد اجتماعی، تأمین‌کنندۀ نیازهای اساسی انسان است و نقش بی‌بدیلی در پرورش نسل و انتقال فرهنگ و ارزش‌ها دارد. از جنبۀ تاریخی نیز خانواده‌گرایی در ایران یکی از شاخص‌های ارزش‌های نظام فرهنگی بوده است. تغییرات اجتناب‌ناپذیر دورۀ جدید می‌تواند در ساختار و کارکردهای خانواده تأثیرگذار باشد. هدف این پژوهش ترکیب و تلفیق نتایج تحقیقات انجام‌شده در حوزۀ خانواده برای شناسایی عوامل مقوّم و عوامل فرسایندۀ خانوادۀ ایرانی است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش مطالعۀ اسنادی از نوع فراتحلیل است. نمونۀ آماری 64 اثر پژوهشی مرتبط با موضوع عوامل تأثیرگذار در نهاد خانواده است که تا رسیدن به اشباع اطلاعات گردآوری شده است. تایج پژوهش نشان داد که اغلب آثار به لحاظ برخورداری از نظریه‌های رایج دارای پشتوانۀ علمی است، اما به‌علت اتکا به متغیرهای خاص نوعی تقلیل‌گرایی در آن‌ها وجود دارد. تحلیل نهاد خانواده، در زیست‌بوم فرهنگ ایرانی ـ اسلامی، به نظریه‌پردازی جامع و زمینه‌مندتری نیاز دارد. در این بررسی، مشخص شد که محققان 104 عامل، به تفکیک 62 عامل مقوّم و 42 عامل فرسایندۀ خانوادۀ ایرانی، را شناسایی کرده‌اند که به ترتیب دارای 191 و 125 فراوانی در سه بعد فردی و خانوادگی و اجتماعی است. به این ترتیب، مجموع عوامل دارای 316 فراوانی است و محاسبۀ کلی نشان می‌دهد که رده‌های اول تا سوم به ترتیب اولویت به عوامل خانوادگی 55 درصد (173مورد) سپس عوامل فردی 40 درصد (137مورد) و ردۀ آخر به عوامل اجتماعی 5 درصد (16مورد) اختصاص دارد. در تحلیل نهایی، الگویی مشخص از عوامل تأثیرگذار در نهاد خانواده، که حاصل متغیرهای مورد بررسی محققان است، در 11 محور موضوعی به‌دست آمد که به ترتیب اولویت بدین قرارند: عوامل فرهنگی (در این تحقیق شامل ایمان و عقاید و ارزش‌های اخلاقی)، تعاملات خانوادگی، سلامت جسمی و روحی، رشد فردی، شیوۀ ادارۀ زندگی خانوادگی، امور اقتصادی و رفاه مادی، محیط فرهنگی ـ اجتماعی و سیاسی جامعه، اختلاف سنی زوجین، مدت زناشویی، خدمات عمومی، حمل‌ونقل عمومی، و ملاحظات بهداشتی جامعه.